Natuur

Lange perioden van droogte of juist met veel regenval hebben een negatieve invloed op de kwaliteit van het bos. Om voor een zo gezond mogelijk toekomstig bos te zorgen, hebben Staatsbosbeheer en Bosgroep Midden Nederland de handen ineen geslagen voor klimaatslim bosbeheer op de Utrechtse Heuvelrug. Het project, dat loopt tot 2029, richt zich op een klimaatbestendige inrichting van in totaal 58 ha bestaand bos op de Utrechtse Heuvelrug en omvat kennisdeling, monitoring, demo- en praktijklocaties.

We gaan aan de slag met een demolocatie van 48 ha in boswachterij Austerlitz en drie praktijklocaties op particulier eigendom van elk 5 ha. Het zijn multifunctionele bossen op zandgronden die we veerkrachtiger maken tegen de gevolgen van klimaatverandering én verzuring van de bosbodem. Ook bosverjonging en een keuze voor boomsoorten die het best bestand zijn tegen de gevolgen van klimaatverandering vallen hieronder. Op 8 november 2024 vond de aftrap van dit project plaats met betrokken partijen, gemeenten, financiers en provincie Utrecht.

“De gevolgen van verzuring en klimaatverandering worden helaas steeds zichtbaarder in de Utrechtse bossen. Het is dan ook overduidelijk; we moeten aan de slag, ook met dit bos. Met dit veelbelovende en innovatieve project bundelen we onze krachten en zetten we ons samen in voor het herstel van dit mooie stukje Utrecht, zodat we er ook in de toekomst van kunnen genieten,” aldus Mirjam Sterk, gedeputeerde Natuur en Landbouw van de provincie Utrecht.

Kennis delen voor bredere toepassing
In de demo- en praktijklocaties willen we de uitdagingen, dilemma’s, kansen en mogelijkheden voor klimaatslim bosbeheer inzichtelijk maken. En, laten we zien hoe je dat doet en wat de resultaten daarvan zijn. Door ‘learning on the job’ doen onze boswachters ervaring op. Het breder delen van de opgedane ervaringen en kennis is van groot belang om klimaatslim bosbeheer in andere terreinen toe te passen. Daartoe vinden er gedurende de looptijd van het project een aantal kennissessies op locatie plaats voor terreineigenaren en beleidsmakers van gemeenten en provincie Utrecht.

Bostracking
Een van de innovatieve maatregelen dat wordt ingezet is bostracking. Dit wordt in de demolocatie toegepast en is een intensieve vorm van boomsgewijs inventariseren om de kenmerken en waarden van het bos in beeld te krijgen. Op basis hiervan wordt bepaald welk beheer en welke maatregelen nodig zijn om het bos kilmaatbestendig en robuust te maken. Denk aan het inbrengen van andere boomsoorten, vrijzetten van toekomstbomen, behoud van habitatbomen en toepassen van bodemverbetering (kalk-gift).

Monitoring en evaluatie
Tijdens het project wordt er gemonitord om het effect van klimaatbestendig inrichten op het bos in beeld te brengen. We sluiten hierbij aan op een voor de Utrechtse Heuvelrug breder monitoringsproject, FORWARD van European Forest Institute. Dit wordt uitgevoerd door de Universiteit van Utrecht, in samenwerking met het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. In 2029 wordt het uitgevoerde klimaatslim bosbeheer geëvalueerd.
Financiering
Het project klimaatslim bosbeheer Utrechtse Heuvelrug sluit aan bij het landelijke project LIFE Climate Forest van de Bosgroepen en Staatsbosbeheer en is mogelijk gemaakt dankzij een subsidie van provincie Utrecht en een ruimhartige donatie van Stichting MTB Utrechtse Heuvelrug. De Stichting draagt met de inkomsten uit de MTB vignetten bij aan het realiseren van natuurprojecten op de Utrechtse Heuvelrug.
De demolocatie in Austerlitz blijft toegankelijk voor publiek. Actuele informatie over dit project is online te vinden via www.staatsbosbeheer.nl/projectksb

Stichting MTB Heuvelrug doneert ruim 1 miljoen euro voor natuurprojecten op de Utrechtse Heuvelrug.
Dit geld is grotendeels bestemd voor natuurprojecten om de biodiversiteit te versterken bij natuurorganisaties en particuliere grondeigenaren waar een mountainbikeroute op het terrein ligt. Een deel is bestemd voor het Nationaal Park Fonds Utrechtse Heuvelrug, waar particulieren, stichtingen en andere organisatie met projecten die ten goede komen aan natuur, landschap en cultuurhistorisch erfgoed een financiële bijdrage kunnen aanvragen.

Gijs de Kruif, directeur-bestuurder Stichting Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug: “Mede namens Staatsbosbeheer, Utrechts Landschap en de particuliere terreineigenaren wil ik de stichting MTB Heuvelrug heel hartelijk danken voor deze grote donatie aan de natuur. De donatie zal worden besteed aan natuurbehoud en -ontwikkeling, o.a. via natuurprojecten die de biodiversiteit versterken. Een deel van de donatie gaat naar het Nationaal Park Fonds Utrechtse Heuvelrug. Uit dit fonds worden natuurprojecten gefinancierd die op hun manier bijdragen aan het gebied. Onze dank gaat uit naar alle vrijwilligers van de stichting MTB Heuvelrug die zich op deze wijze inzetten voor de natuur.”

Mountainbikers betalen en onderhouden eigen routenetwerk
De mountainbikers maken de donatie mogelijk vanuit opbrengsten van hun mountainbikevignetten. Sinds 2014 betalen mountainbikers op de Utrechtse Heuvelrug €7,50 per jaar voor een verplicht vignet. Alle middelen die in de afgelopen tien jaar zijn opgespaard en niet direct nodig zijn voor beheer en onderhoud van de routes krijgen nu een groene bestemming.

De Stichting: “Omdat de meeste werkzaamheden zijn uitgevoerd door een grote groep bevlogen vrijwilligers zijn de uitgaven beperkt gebleven. Daarnaast hebben veel mountainbikers de afgelopen jaren het vignet gekocht om te komen mountainbiken op de prachtige Utrechtse Heuvelrug. Mede als gevolg hiervan kunnen we deze donatie doen om de natuur te versterken. We maken namelijk gebruik van diezelfde natuur en vinden dat die behouden en verbeterd moet worden”

Vaste mountainbikeroutes

De recreatiedruk op de natuur is afgelopen jaren enorm toegenomen en zal alleen maar verder toenemen. Er is gekozen om de verschillende recreatiestromen te scheiden, daarom hebben mountainbikers hun eigen paden. Door de aantrekkelijke en goed gemarkeerde paden kunnen de mountainbikers zorgeloos fietsen en genieten van de natuur. Bij de aanleg van de routes is rekening gehouden met de zonering van het terrein; de routes liggen buiten kwetsbare natuur, zodat deze wordt ontzien.

Saskia van Dockum, directeur-bestuurder Utrechts Landschap: “De natuurgebieden op de Heuvelrug worden druk bezocht. Maar natuur is ook kwetsbaar. Daarom zetten we als natuurorganisaties in op zonering. Verschillende vormen van recreatie kunnen zo naast elkaar bestaan zonder dat natuur lijdt onder het bezoek. De hulp van stichting MTB Heuvelrug daarbij is geweldig. Naast het onderhouden van mooie mountainbikepaden spant de stichting zich in om mensen bewust te maken van de waardevolle natuur op de Utrechtse Heuvelrug.”

Natuurprojecten

Stichting MTB Utrechtse Heuvelrug hecht grote waarde aan behoud en ontwikkeling van natuur. De stichting levert dan ook vanaf de oprichting een actieve bijdrage aan het vergroten van bewustwording onder haar achterban en met donaties aan natuurprojecten op de Utrechtse Heuvelrug. Afgelopen jaren is er bijgedragen aan de aanleg van een dassentunnel, bloemrijke akkerlanden, mini-akkers, de renovatie van de leemkuil in Rhenen, de aankoop van een natuurterrein en een bijdrage aan het mindervalidepad over het Leersumse veld. Verder hebben vrijwilligers van de stichting meerdere keren meegeholpen bij het opschonen van heidevelden.

Rein Zwaan, Staatsbosbeheer teamleider boswachters Oost: “Staatsbosbeheer is de stichting MTB Heuvelrug zeer dankbaar voor haar bijdragen aan de natuur. We hebben de afgelopen jaren al meerdere keren dankbaar gebruik gemaakt van de diensten van de vrijwilligers en hebben ook een aantal natuurprojecten kunnen uitvoeren die gedeeltelijk gefinancierd zijn door de stichting. Mede dankzij deze donatie kunnen wij bijvoorbeeld binnenkort starten met de uitrol van het project Klimaatslim bosbeheer”

De Leemkuil is een kleine poel die ter hoogte van de Wokkel (parkeerplaats aan de Autoweg Rhenen) net naast de mountainbikeroute Rhenen ligt. De poel is een belangrijke habitat voor reptielen en amfibieën.
Vanuit de opbrengsten van het mtb-vignet hebben we een bijdrage geleverd aan het uitdiepen van de poel en aan het beleefbaar maken ervan voor het publiek door het plaatsen van bankjes en een picknicktafel. Je moet er beslist eens gaan kijken. Ga dan op éen van de bankjes zitten en laat de omgeving eens een minuut of 10 op je inwerken.
Het project is vandaag opgeleverd aan de beheerder en de boswachter in aanwezigheid van het college van B&W van Rhenen en de lokale en regionale pers.

Bericht van Facebook #BOSWIJTJE

“ Vandaag superfijne hulp van enkele dorpsgenoten/leden van de MTB Utrechtse Heuvelrug. Ze kunnen niet alleen hard fietsen, maar ook flink spitten! Resultaat: een ruim 20 meter lange plantgeul waar binnenkort een vogelhaag in geplant kan worden. Bedankt mensen!”

Utrechts Landschap plaatst raster ter bescherming van kwetsbare heide en schaapskudde

Dartheide – Een nieuw geplaatst raster in natuurgebied Dartheide in Leersum moet schapen beschermen tegen loslopende honden. Het raster zorgt voor een veilig nachtverblijf voor de schapen die periodiek grazen in dit gebied. In Dartheide is gekozen voor begrazing met schapen om verbossing en verruiging tegen te gaan en de openheid en plantensamenstelling te behouden.

“Honden mogen in dit gebied niet loslopen, maar in het verleden is helaas gebleken dat niet iedereen zich aan die regel houdt. De herder kan ’s nachts zijn kudde binnen het raster zetten, waar honden niet doorheen kunnen. Er is bewust gekeken naar wat er nodig is om roofdieren buiten te houden en wild als reeën en dassen de toegang tot het ven zo min mogelijk te beperken. Mocht de wolf ooit in het gebied komen, zijn de schapen daartegen ook beschermd,” zegt Alex Westerman, boswachter bij Utrechts Landschap.

Kwetsbaar

Het raster biedt niet alleen bescherming aan schapen. Binnen het raster ligt ook een ven. De vegetatie in en om het ven is kwetsbaar. Bijzondere soorten als wolfsklauw en de kleine, vleesetende plant zonnedauw gedijen er nu goed. Libellen (bijvoorbeeld platbuiken en viervlekken) en amfibieën die er leven zijn afhankelijk van een specifieke waterkwaliteit en vegetatie om eitjes op af te zetten. Wanneer mensen of honden het ven betreden, wordt het water troebel en raakt het zuurstofgehalte verstoord. Via een overstapje kunnen wandelaars het pad langs het ven blijven volgen. Honden zijn binnen het raster niet toegestaan.

Donatie

Een donatie van MTB Utrechtse Heuvelrug maakte het mogelijk om het raster te bekostigen. Utrechts Landschap faciliteert verschillende mountainbikeroutes die over de Utrechtse Heuvelrug lopen en MTB Utrechtse Heuvelrug wilde op deze manier bijdragen aan natuurbehoud.

Over Utrechts Landschap

Utrechts Landschap beschermt natuur en monumentaal erfgoed in provincie Utrecht. Er is dicht bij huis zoveel moois te vinden: weelderige bossen, uitgestrekte heidevelden, vogelrijke uiterwaarden en draaiende molens. Dat mag niet verdwijnen!
Sinds 1927 kopen we natuur en erfgoed aan om het te behouden voor toekomstige generaties. We beheren het en stellen het open voor publiek. Inmiddels hebben we ruim 5.600 hectare natuur, buitenplaatsen, 23 molens, Kasteel Loenersloot en Steenfabriek Bosscherwaarden veilig- en opengesteld.
Het werk van Utrechts Landschap is mogelijk dankzij de steun van 30.000 donateurs (Beschermers), 800 vrijwilligers en 70 bedrijfsvrienden. Wilt u meedoen of meegenieten? Kijk op www.utrechtslandschap.nl.

Op de Amerongse Berg staat De Eenzame Eik, het markante middelpunt van een sterrenbos. Rond de eik staat een aantal bankjes voor de moede reiziger om van het mooie uitzicht te genieren.  1 daarvan is door de stichting MTB Heuvelrug  gedoneerd.

Tekst integraal overgenomen uit het boswachtersblog van boswachter Corien

In boswachterij De Vuursche is De Stulp één van de mooiste plekken van de Utrechtse Heuvelrug. Het boswachterspad en de wandelroute Buiten in de Kuil voert je onder andere over de heide en langs het Pluismeer. Een deel van het pad bleek vaak te nat en daardoor onbegaanbaar. Vrijwilligers van Stichting MTB Heuvelrug hebben hier de handen uit de mouwen gestoken en samen met Staatsbosbeheer een prachtig vlonderpad aangelegd. Je kunt nu over een avontuurlijk en met hoge varens begroeid wandelpad met droge voeten het uitkijkpunt bij het Pluismeer bereiken. Bij dit uitkijkpunt staan twee fonkelnieuwe banken om even rustig van het uitzicht te kunnen genieten. De materialen voor dit vlonderpad en de 2 zitbankjes zijn geschonken door Stichting MTB Heuvelrug en aangeboden aan alle bezoekers van dit prachtige gebied.

Tekst integraal overgenomen uit het boswachtersblog van boswachter Corien

Nieuwe heide akkers Leersumse Veld
Stikstofdepositie is een inmiddels wel bekend probleem, dit is echter niet van de laatste paar jaar maar speelt al decennia in navolging van de zure regen. Naast onze bossen zijn ook onze heidesystemen hierdoor (icm verdroging en verzuring) ernstig verstoord en ondergaan een massa extinctie onder planten en insecten. De paarse heide mist de typische heide plantengemeenschap inmiddels zodat heel veel insectensoorten zoals bijvoorbeeld heivlinder niet meer kunnen overleven en dus ook zijn verdwenen. De plaats van die verdwenen planten is overgenomen door soorten met een hogere stikstof tolerantie zoals struikheide, grassen en bramen. Hierdoor hebben andere planten vrijwel geen kans meer om nog te groeien. Om verzuring tegen te gaan kun je eigenlijk op arme zandgronden weinig anders meer dan proberen de bodem te verbeteren. Dit hebben we met hulp van de MTB-ers op het Leersumse Veld gedaan. Hier zijn een drietal heide akkertjes aangelegd waar voorafgaand de bodem is geanalyseerd in een bodemlab en verbetering toegepast in het veld. De bodemverbetering is niet alleen toegepast op de veldjes zelf maar ook ruim eromheen.

Heide is van oorsprong een landbouwsysteem, dus akkertjes passen heel goed op de heide. We hebben gekozen voor een combinatie van gewas dat kan blijven staan in de winter voor de vogels maar ook gewas dat bloeit om als nectarbron te dienen voor insecten. Daarnaast is in de rand een mengsel gezaaid van wilde akkerkruiden. Afgelopen seizoen hebben de akkers volop gebloeid en het heeft er gegonsd van de insecten. Hier hebben vogels zoals de klauwieren van geprofiteerd. Die waren veel te vinden bij de akkers. Reewild en hazen hebben zich het hele jaar tegoed gedaan aan deze aanvulling in hun steeds kariger wordende menu. Bovendien biedt het een extra schuilplek voor reeën. Ze slapen er graag overdag. Het is een succesvolle pilot geweest! En deze word voortgezet en beheerd door een lokale akkerbouwer.

De tekst komt van het boswachtersblog de paardenfoto’s zijn van Pieter van Leeuwen

Salamanderweide en wandelend bos Ginkelduin
Deze heideterreinen, gelegen op de Amerongse Berg en in het Leersumse Veld hebben o.a. een zeer gunstige ligging voor warmte minnende planten en dieren en bijzondere broedvogels. Dieren die hier leven zijn bijvoorbeeld de zandhagedis, de levendbarende hagedis, de hazelworm en de nachtzwaluw. Door de vele opkomende jonge boompjes dreigde het leefgebied voor deze soorten verloren te gaan. Dankzij de inzet van ruim veertig mountainbikers uitgerust met handzagen en knipscharen zijn de ongewenste bomen en struiken verwijderd. Hierdoor kan de struikheide beter ontwikkelen, blijven er waardevolle open plekken in de ‘wandelende’ bosrand. Dit zorgt ervoor dat  de biodiversiteit wordt vergroot. De grote hoeveelheid aan bomen en struiken werden afgevoerd met een slee die werd voortgetrokken door paarden van “Paard  aan het Werk”. Voordeel hiervan is dat geen machines het terrein betreden en er geluidsarm wordt gewerkt. Bij Huis te Maarn is eenzelfde evenement geweest.